دیابت و حاملگی
زنان دیابتی می‌توانند همانند زنان دیگر حامله شوند. درمان صحیح دیابت در طی دوران حاملگی موجب یک حاملگی طبیعی و تولد نوزاد سالم می‌شود. کلید یک حاملگی طبیعی، کنترل دیابت و نگه داشتن قند بیمار در محدوده‌ی توصیه شده توسط پزشک معالج، هم پيش از حاملگی و هم در طی دوران حاملگی است.
زنان دیابتی می‌توانند همانند زنان دیگر حامله شوند. درمان صحیح دیابت در طی دوران حاملگی موجب یک حاملگی طبیعی و تولد نوزاد سالم می‌شود. کلید یک حاملگی طبیعی، کنترل دیابت و نگه داشتن قند بیمار در محدوده‌ی توصیه شده توسط پزشک معالج، هم پيش از حاملگی و هم در طی دوران حاملگی است. اگر به دیابت نوع یک و یا دو مبتلا هستید، و در طی دوران حاملگی، به ويژه در سه ماهه‌ي اول، A1C و سطح قند خون را در حد طبیعی حفظ کنید. اگر پيش از باروری قند خون در حد طبیعی نگه داشته شود؛ احتمال تولد نوزاد با اختلالات مادرزادی، همانند نوزادان مادرانی است که به دیابت مبتلا نیستند. علاوه بر حفظ قند خون در محدوده‌ی طبیعی در پيش از حاملگي و يا در دوران آن، باید بین تغذیه، فعالیت ورزشی و انسولین مصرفی تعادلی وجود داشته باشد. با پیشرفت حاملگی این برنامه نیاز به تغییر دارد. همچنین در طی دوران حاملگی، باید قند خون را به طور مکرر اندازه بگیرید و نتایج را یادداشت کنید.با کنترل صحیح دیابت و حفظ قند خون در محدوده‌ی طبیعی، نتیجه‌ی حاملگی در زنان دیابتی همانند زنان سالم است.
دیابت و حاملگی را به بخش‌های زیر تقسیم می‌کنیم و هر یک را به طور جداگانه مورد بحث قرار می‌دهیم:
پيش از حاملگی، مراقبت پيش از زایمان، زایمان و پس از زایمان
پيش از حاملگی
با وجود پیشرفت‌ها، نوزادان مادران دیابتی به ويژه مادرانی که دیابت آن‌ها به خوبی کنترل نشده است؛ نسبت به مادران سالم، بيش‌تر مستعد به صدمات زایمانی هستند. قند بالای خون و مواد کتونی (موادی که در مقادیر زیاد می‌تواند برای بدن سمی باشد) می‌تواند از جفت عبور کند و به جنین برسد. قند اضافی و مواد کتونی می‌تواند اختلالات مادرزادی ایجاد کنند.
قند خون بالا در سه ماهه‌ي اول حاملگی (زمانی که اندام‌های جنین در حال ساخته شدن است) می‌تواند موجب به وجود آمدن اختلالات مادرزادی و سقط جنین شود. هنگامي شما می‌فهمید حامله شده‌اید که حداقل 7 هفته از حاملگی‌تان گذشته است. در این هنگام بسیاری از اندام‌های جنینی ساخته شده‌اند و زمان زیادی را برای کنترل قند از دست داده‌اید. بنابراین با وجود کنترل بسیار مناسب از هفته‌ي 7 به پس حاملگی، دیگر نمی‌توانید از اختلالات مادرزادی جلوگیری کنید. پس به خاطر داشته باشید قند خون خود را پيش از حاملگی کنترل کامل نمایید تا شانس اختلالات مادرزادی را به حداقل برسانید.
به علت اهمیت هفته‌های اول حاملگی در تولد نوزاد سالم، برنامه‌ریزی برای حاملگی آینده بسیار حايز اهمیت است. اگر دیابت شما کنترل نیست، پيش از حاملگی آن را به کنترل کامل درآورید و تا A1C شما به حد طبیعی نرسد و قندهایتان در محدوده‌ی توصیه شده توسط پزشک قرار نگیرد، حامله نشوید. حداقل 3 تا 6 ماه پيش از حامله شدن دیابت خود را کنترل نمایید و تا پایان حاملگی آن را در کنترل کامل نگه دارید.
اگر دیابت شما در کنترل نباشد؛ خطرات زیر متوجه‌ي شما و یا نوزادتان خواهد بود:
خطرات برای جنین ونوزاد
- زایمان زود‌رس
- سقط جنین
- اختلالات مادرزادی (دیابت حاملگی موجب اختلال مادرزادی نمی‌شود.)
- ماکروزومی (غول‌پیکری)
- افت قند خون نوزاد پس از تولد (هیپوگلیسمی)
- زردی طول کشیده‌ی نوزاد
- زجر تنفسی نوزاد
- بدتر شدن گرفتاری شبکیه‌ي چشم (رتینوپاتی)
- بدتر شدن گرفتاری کلیه‌ها (نفروپاتی)
- افزایش عفونت‌های ادراری و واژن
- مسمومیت حاملگی (فشار خون بالا همراه با وجود پروتئین در ادرار)
- سخت‌زایی و سزارین
پيش از غذا mg/dl 60-119
1 ساعت پس از غذا mg/dl 100-149
علاوه بر نگه داشتن قندها در محدوده‌ی هدف، رعایت رژیم غذایی و فعالیت ورزشی برای حفظ سلامتی مادر و کاهش عوارض برای مادر و نوزاد ضروری است.
معاینات پيش از بارداری عبارت است از: اندازه‌گیری و حفظ A1C در محدوده‌ی طبیعی و بررسی براي تشخیص عوارض احتمالی مانند فشار خون بالا، وضعیت سلامتی قلب، کلیه‌ها، چشم‌ها و اعصاب.
اگر به دیابت نوع یک مبتلا هستید، آزمایش تیروئید نیز باید انجام دهید.
باید همهي داروهایی را که مصرف مي‌كنيد با پزشك خود مرور کنید و دریابید که آیا می‌توانید آن‌ها را در طی دوران حاملگی ادامه دهید یا باید آن‌ها را با داروهای دیگر جایگزین کنید. بيش‌تر داروهایی که برای درمان دیابت، یا عوارض آن به کار می‌رود مانند استاتین‌هاو مهارکننده‌های تبدیل کننده‌ی آنژیوتانسین (آنالا پریل، کاپتوپریل، لیزنوپریل)، مهارکننده‌های گیرنده‌های آنژیوتانسین (لوزارتان، والسارتان) باید قطع شود و یا با داروهای دیگر جایگزین شود.
در طی دورانی که سعی در کنترل قند خون براي آمادگی برای حاملگی دارید؛ باید از یک روش مناسب پیش‌گیری از حاملگی استفاده کنید. همهي روش‌های ضد حاملگی زنان سالم، برای دیابتی‌ها نیز قابل استفاده است. انتخاب روش به تمایل شما و یا همسرتان بستگی دارد.
مراقبت‌های پيش از تولد
حاملگی زمان حداقل‌ها و حداکثرهاست. هنگامي که برای اولین بار متوجه‌ي ضربه‌های جنین می‌شوید و یا صدای ضربان قلب او را می‌شنوید؛ ممکن است دچار هیجان و یا ترس شوید. برای مراقبت‌های بهتر پيش از زایمان کادر گروهي متشکل از اعضای زیر نیازمند است:
- پزشک متخصص دیابت با توانایی درمان دیابت حاملگی یا دیابت بارداری
- پزشک متخصص زایمان با توانایی رسیدگی به زایمان‌های پرخطر و مراقبت از زنان باردار مبتلا به دیابت
- متخصص اطفال و یا نوزادان با توانایی درمان مشکلات خاص نوزادان مادران دیابتی
- متخصص تغذیه با توانایی تغییر در نوع رژیم غذایی بر اساس نیاز بیمار
- آموزش‌دهنده‌ی دیابت
آزمایش قند خون
همان‌طور که جنین رشد می‌کند، بدن شما نیز تغییر می‌کند. چون به دیابت مبتلا هستید این تغییرات روی قند خون شما نيز تأثیر می‌گذارد. حاملگی سبب سخت‌تر شدن درک علایم افت قند خون می‌شود. کنترل قند خون در حاملگی به تلاش بيش‌تری نیاز دارد. یکی از اساسی‌ترین کارهای مراقبتی، اندازه گیری قندهای خون در خانه توسط خود شما در پيش از حاملگی، دوران حاملگی و پس از زایمان است.
هدف از کنترل دقیق قند خون در سه ماه اول حاملگی، جلوگیری از سقط جنین و تولّد نوزادان با اختلالات مادرزادی است. کنترل قند خون در سه ماه دوم و سوم از بزرگ شدن بیش از حد (غول‌پیکری) نوزاد جلوگیری می‌کند. اگر با کنترل قند خون خودمشکل دارید، ويا قند خون در محدوده‌ی هدف قرار نمی‌گیرد و یا افت مکرر قند دارید؛ با پزشکتان در میان بگذارید.
ممکن است قند هدف در دیابت نوع 1، نوع 2 و دیابت حاملگی و دیابت بارداری در سیستم‌های مختلف درمانی اختلافاتی با هم داشته باشد. درباره‌ي قند هدف مناسب، شما پيش از حاملگي و يا در دوران آن، با پزشک خودمشورت کنید.
قند خون را بر اساس توصیه‌های پزشک معالج آزمایش کنید. ممکن است 8 بار در روز به آزمایش قند خون نيازمند باشید.
- نتایج را یادداشت کنید.
- برنامه‌ی غذایی و ورزشی خود را یادداشت کنید.
- برنامه‌ی غذایی و انسولین خود را فقط بر اساس توصیه‌های پزشک معالج تغییر دهید.
داروی مناسب برای کنترل دیابت در حاملگی، انسولین است زیرا از جفت عبور نمی‌کند و با تغییرات در آن، می‌توان دیابت را به صورت نسبتاً دقیق کنترل کرد. می‌توان انسولین را با سرنگ، قلم انسولین و یا پمپ تزریق کرد. از هر سه روش بالا می‌توان در حاملگی استفاده کرد.
اگر به دیابت نوع 1 مبتلا هستید، حاملگی سبب تغییر در برنامه‌ی تزریق انسولین شما می‌شود. در طی دوران حاملگی به خصوص در سه ماهه‌ي سوم حاملگی نیاز بدن شما به انسولین مي‌يابد.
علت افزایش نیاز به انسولین، هورمون‌های مترشحه از جفت است که خاصیت ضد انسولینی دارد. این هورمون‌ها سبب رشد جنین می‌شود.
اگر به دیابت نوع 2 مبتلا هستید نیز به تغییر در برنامه‌های درمانی نیاز دارید. در طی دوران حاملگی نمی‌توان از قرص‌های ضد دیابت خوراکی استفاده کرد و بی‌خطر بودن مصرف داروهای خوراکی ضد دیابت در حاملگی اثبات نشده است. بنابراین بيش‌تر داورهای خوراکی قطع مي‌شود و انسولین آغاز خواهد شد.
در درمان دیابت حاملگی، غالباً رعایت رژیم غذایی و فعالیت ورزشی کافی جوابگو خواهد بود. اگر هم رعایت رژیم غذایی و افزایش فعالیت فیزیکی نتواند قند را در محدوده هدف حفظ نماید انسولین آغاز خواهد شد.
در مطالعات کمی، قرص‌های خوراکی در درمان دیابت حاملگی به كار رفته است. ولی چون این داروها می‌تواند از جفت عبور کند و به جنین برسد، انجمن دیابت آمریکا، استفاده از این قرص‌ها را برای درمان دیابت در طی دوران حاملگی توصیه نمی‌کند. اگرچه امروزه قرص‌های خوراکی در درمان دیابت در دوران حاملگی نسبت به گذشته بيش‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تغذیه
در طی دوران حاملگی، ممکن است براي جلوگیری از افزایش و یا کاهش‌های قند خون، برنامه‌ی غذایی به تغییرات نیاز داشته باشد. یکی از دلایل عمده‌ي آزمایش‌های مکرر قند خون در حاملگی و ثبت آن‌ها در دفترچه، اطلاع از تغییرات قند خون به دنبال مصرف غذاهای مختلف است. یک برنامه‌ی غذایی صحیح باید بتواند آنچه را نیاز طبیعی بدن شما است فراهم کند و از تغییرات شدید قند خون جلوگیری کند.
یک برنامه‌ی غذایی صحیح شامل انواع گروه‌های مختلف تغذیه‌ای است. تغذیه‌ی صحیح پيش از حاملگی، در دوران حاملگی، پس از زایمان و در طی دوران زندگی ضروری است. غذای سالم شامل مواد غذایی زیر است:
- سبزیجات
- غلات کامل
- لبنیات کم‌چرب
- میوه‌ها
- حبوبات
- گوشت بدون چربی
- ماکیان
- ماهی‌ها
اگر در آغاز حاملگی وزن طبیعی دارید؛ انتظار داشته باشید در طی دوران حاملگی وزنتان بین 12 تا 17 کیلوگرم افزایش یابد. اگر در آغاز حاملگی وزن كم‌تر از طبیعی داشته‌اید؛ باید سعی کنید وزن بيش‌تری اضافه کنید. اگر در آغاز حاملگی چاق بوده‌اید؛ با کمک متخصص تغذیه سعی کنید بیش از 7 تا 12 کیلوگرم به وزنتان اضافه نشود.
میزان افزایش وزن در حاملگی
| وزن شما پيش از حاملگی | انتظار وزن میزان افزایش |
| وزن كم‌تر از طبیعی | 14 تا 20 کیلوگرم |
| وزن طبیعی | 12 تا 17 کیلوگرم |
| اضافه وزن | 7 تا 12 کیلوگرم |
| چاق | 5/5 تا 10 کیلوگرم |
ورزش
ورزش یکی از فاکتورهای کلیدی در درمان دیابت است. همان‌طور که به کنترل قند خون پيش از حاملگی نیاز است، نیاز به تناسب اندام پيش از حاملگی نیز ضروری است. آیا می‌توانید برنامه‌ي ورزشی پيش از حاملگی را در طی دوران حاملگی ادامه دهید؟ آیا آغاز برنامه‌ی ورزشی در دوران حاملگی مضر نیست؟
درباره‌ي برنامه‌ی ورزشی خود با پزشکتان مشورت کنید. از گروه درماني خود دستورالعمل ورزشی بخواهید. غالباً زنان حامله از امکان انجام ورزش در دوران حاملگی می‌پرسند. باید گفت انجام فعالیت‌های ورزشی در طی دوران حاملگی به تنهایی مضر نیست بلکه از بسیاری از عوارض حاملگی مانند واریس اندام‌های تحتانی، گرفتگی عضلات پا، خستگی و یبوست جلوگیری می‌کند. در زنان حامله مبتلا به دیابت انجام فعالیت ورزشی به ويژه در زمان‌های پس از غذا سبب تسهیل مصرف گلوکز خون توسط عضلات و در نتیجه کنترل بهتر قند خون می‌شود. اما اگر به عوارض زیر مبتلا هستید درباره‌ي ورزش كردن در طی دوران حاملگی با پزشک خود مشورت نمایید:
- فشار خون بالا
- عوارض کلیوی، چشمی و یا قلبی
- صدمه به عروق کوچک و بزرگ
- صدمه به اعصاب
از ورزش‌های زیر در دوران حاملگی اجتناب کنید:
- از ورزش‌هایی که شما را در معرض سقوط و یا ضربه به شکم قرار می‌دهد مانند ورزش‌های تماسی.
- ورزش‌هایی که مستلزم فشار آمدن به شکم شماست. (انجام ورزش در حالی که روی شکم خوابیده‌اید.)
- شیرجه
- ورزش‌های شدید مانند دویدن سریع
