انسولین
انسولین به صورت طبیعی، توسط پانکراس تولید و ترشح می‌شود.
انسولین به صورت طبیعی، توسط پانکراس تولید و ترشح می‌شود. در بسیاری از موارد، برای درمان دیابت از انسولین استفاده می‌شود زیرا در یک گروه از بیماران، تولید انسولین توسط بدن به طور کامل متوقف می‌شود؛ (دیابت نوع 1) و در گروه دیگر، بدن نمی‌تواند از انسولین موجود به خوبی استفاده نماید (دیابت نوع 2).20 نوع مختلف انسولین در امریکا فروخته می‌شود. تفاوت این انسولین‌ها در نحوه‌ی ساخت، چگونگی عملکرد در بدن و قیمت آن‌ها است. پزشک معالج، انسولین مناسب شما را توصیه خواهد کرد.
درباره‌ی انسولین
در بیشتر موارد، از قرص‌های خوراکی در درمان دیابت نوع 2 استفاده می‌شود. مصرف انسولین در این بیماران به شرایط زیر بستگی دارد:
- طول مدت ابتلا به دیابت
- سطح قند خون
- مصرف هم‌زمان داروهای دیگر
- وضعیت سلامتی کلی شما
اصول انسولین
- بر اساس زمان شروع اثر، زمان حداکثر و طول مدت اثر، انسولین‌های مختلفی وجود دارد.
- انسولین در قدرت‌های مختلف بسته‌بندی می‌شود. در بیشتر موارد از انسولین 100 واحد در یک سی‌سی استفاده می‌شود. انسولین‌های 200 واحد در یک سی‌سی و یا 50 واحد در یک سی‌سی نیز وجود دارد که کاربرد کم‌تری دارد.
- در بیشتر موارد از انسولین‌های مصنوعی که در آزمایشگاه ساخته می‌شود و منشأ حیوانی ندارد استفاده می‌شود.
انسولین به دست سلول‌های بتا پانکراس ساخته می‌شود. با هر بار غذا خوردن، انسولین توسط این سلول‌ها در خون ترشح می‌شود و سبب می‌شود که قند جذب شده وارد سلول‌های بدن شود و تولید انرژی کند یا به صورت چربی و گلیکوژن ذخیره شود. در دیابت نوع یک، ساخت انسولین در بدن متوقف می‌شود و سلول‌های بتا به طور کامل تخریب شده است؛ بنابراین بدن برای استفاده از غذای مصرفی؛ به تزریق انسولین نیازمند است. در دیابت نوع 2، ساخت انسولین متوقف نشده است امّا بدن در پاسخ به خودرن غذا، پاسخ مناسبی نمی‌دهد. در بسیاری از مبتلایان به دیابت نوع 2، برای کنترل قند خون و کمک به بدن برای استفاده مناسب از غذای خورده شده، به قرص و یا انسولین نیاز است. انسولین یک مولکول پروتئینی است و در صورت خورده شدن به راحتی مانند تخم‌مرغ و یا گوشت در معده هضم می‌شود. بنابراین انسولین را نمی‌توان به صورت خوراکی مصرف کرد. انسولین باید زیر پوست شما در بافت چربی تزریق شود تا به آرامی جذب گردد و وارد جریان خون شود.
انواع انسولین
- انسولین‌های سریع‌الاثر مانند انسولین لیسپرو (Lispro) ساخت شرکت Eli Lilly، اسپارت (Aspart) ساخت شرکت Novo Nordisk و یا گلولایزین (glulisine) ساخت شرکت Sanofi-aventis. شروع اثر این انسولین‌ها 5 دقیقه پس از تزریق، حداکثر اثر 1 ساعت و طول اثر 2 تا 4 ساعت است.
- انسولین رگولار یا کوتاه اثر: شروع اثر غالباً 30 دقیقه پس از تزریق، حداکثر اثر 2 تا 3 ساعت و طول اثر 3 تا 6 ساعت است.
- انسولین متوسط‌الاثر: شروع اثر 2 تا 4 ساعت پس از تزریق، حداکثر اثر 4 تا 12 ساعت و طول اثر 12 تا 18 ساعت است.
- انسولین طولانی اثر: شروع اثر 6 تا 10 ساعت و طول اثر 20 تا 24 ساعت است. دو نوع جدید طولانی اثر به بازار عرضه شده است: گلارژین (glargine) و دتمیر (detmir). این انسولین‌ها در عرض 2 ساعت اثر می‌کند. حداکثر اثر ندارد و طول اثرشان 24 ساعت است.
خصوصیات انسولین
انسولین‌ها دارای سه مشخصه است:
- آغاز اثر: عبارت است از مدت زمانی که طول می‌کشد تا انسولین پس از تزریق، شروع به کاهش قند خون کند.
- حداکثر اثر: عبارت است از زمانی که انسولین تزریق شده به حداکثر اثر خود در کاهش قند خون رسیده است.
- طول اثر: حداکثر زمانی که انسولین تزریق شده اثر کاهنده در قند خون دارد.
همه‌ی گونه‌های انسولین دربردارنده‌ی افزودنی‌های مختلفی است. این افزودنی‌ها سبب حفظ pH محلول می‌شود و از رشد باکتری‌ها جلوگیری می‌کند. همچنین، انسولین‌های متوسط‌الاثر و طولانی اثر، دارای موادی است که طول اثرشان را طولانی‌تر می‌کنند. در موارد بسیار نادر این افزودنی‌ها ممکن است موجب به وجود آمدن آلرژی در فرد بشوند.
انسولین‌های حیوانی
برای سال‌های طولانی، انسولین مورد استفاده در بیماران دیابتی، از پانکراس خوک و یا گاو تهیه می‌شد. انسولین‌های صناعی اولین بار در سال 1980 وارد بازار دارویی شد. با دستکاری ژنتیکی روی بعضی باکتری‌ها، آن‌ها را قادر می‌سازد که انسولین‌هایی کاملاً شبیه انسولین انسان تولید کند. امروزه همه‌ی انسولین مصرفی در آمریکا و بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران، انسولین صناعی است که توسط میکروب‌ها در آزمایشگاه‌ها تولید می‌شود.
اگرچه ساخت انسولین‌های صناعی، یک تحول بزرگ در درمان بیماران دیابتی به خصوص آن‌ها که به انسولین‌های حیوانی آلرژی داشتند محسوب می‌شود؛ با این وجود هنوز هم بسیاری از بیماران با انسولین‌های حیوانی بهتر کنترل می‌شوند و از آن‌ها رضایت بیش‌تری دارند. اگرچه امروزه از انسولین حیوانی در آمریکا استفاده نمی‌شود، ولی با این وجود سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) این اجازه را به بیماران داده است که برای استفاده‌ی شخصی، خود این انسولین را از خارج ایالات متحده وارد کنند.
روش‌های استفاده از انسولین
- برای همه‌ی بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 و بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت نوع 2، تزریق انسولین ضروری است.
- مرسوم‌ترین راه استفاده از انسولین، تزریق با استفاده از سرنگ است اگرچه می‌توان از قلم تزریق و یا پمپ انسولین نیز استفاده کرد.
- برای حفظ و پایداری پاسخ؛ بهتر است انسولین به صورت ثابت در یک ناحیه‌ی بدن (نه در همان نقطه) تزریق شود. برای مثال انسولین پیش از صبحانه همیشه در پشت بازو و انسولین پیش از خواب روی ران تزریق شود و یا برعکس. معنای این جملات آن است که محل تزریق انسولین مربوط به یک زمان خاص از روز را پیوسته جابه‌جا نکنید. برای مثال انسولین پیش از صبحانه را یک روز روی بازو، یک روز روی ران و روز دیگر روی شکم بزنید.
- برای تأثیر مناسب، زمان تزریق انسولین را بر حسب زمان مصرف غذا انتخاب کنید.
با همکاری پزشک معالج، بهترین روش تزریق را برای خود انتخاب کنید.
دیابت نوع 1
درمان دیابت نوع یک، بیشتر با روزانه 2 تزریق آغاز می‌شود که ممکن است در نهایت به 3 یا 4 بار تزریق در روز افزایش یابد. نوع انسولین مصرفی، به سطح قند خون بیمار بستگی دارد. مطالعات نشان داده است که تزریق سه تا 4 بار در روز، بهترین روش درمان است و می‌تواند از عوارض چشمی، کلیوی، عصبی و قلبی جلوگیری کند و یا بروز آن‌ها را به تأخیر بیاندازد.
دیابت نوع 2
در بیشتر بیماران مبتلا به دیابت نوع 2، تزریق یک بار در روز انسولین همراه و یا بدون مصرف داروهای خوراکی کافی است. در بسیاری از بیماران، یک تزریق پیش از شام و یا هنگام خواب، همراه با مصرف قرص‌های خوراکی انجام می‌شود. گاهی قرص‌های ضد دیابت تأثیرگذار نیست و بیمار مجبور است از 2 تزریق در روز استفاده نماید. ممکن است این‌گونه بیماران، به سه یا 4 تزریق در روز نیاز پیدا کنند.
تنظیم دقیق قند خون
عوامل زیر روی قند خون شما اثر دارد:
- غذایی که می‌خورید.
- چه مقدار و چه زمانی ورزش می‌کنید.
- محلی که انسولین را تزریق می‌کنید.
- زمانی که انسولین را تزریق می‌کنید.
- بیماری‌ها
- استرس‌ها
آزمایش مکرر قند خون و ارزیابی تأثیرات غذاهای مختلف و ورزش و فعالیت بدنی در کنترل قند شما بسیار مؤثر است. با مرور نتایج و پیش‌بینی میزان قند خون، می‌توانید از افزایش و یا کاهش شدید قند خون جلوگیری کنید. از این نتایج می‌توانید در تعیین مقدار غذایی که می‌خورید، مقدار انسولینی که تزریق می‌کنید و میزان فعالیت فیزیکی که می‌توانید انجام دهید استفاده کنید.
روش‌های تزریق
در بیشتر بیماران، از سرنگ برای تزریق استفاده می‌کنند ولی می‌توان از قلم تزریق و یا پمپ نیز استفاده نمود.
قلم‌های تزریق انسولین
دو نوع قلم انسولینی وجود دارد. در یک نوع، کارتریج مخصوص و حاوی انسولین داخل قلم قرار داده می‌شود و پس از اتمام کارتریج، پوکه خالی با پوکه جدید جایگزین می‌شود. بنابراین از یک قلم می‌توان به صورت طولانی استفاده کرد.
در نوع دیگر، قلم یک بار مصرف است و پس از خالی شدن محتویات، قلم دور انداخته می‌شود و از قلم جدید استفاده می‌شود. ممکن است قلم‌ها و کارتریج‌ها حاوی یک نوع و یا دو نوع انسولین به صورت مخلوط باشد.
درمان با پمپ
در این روش، انسولین با استفاده از یک لوله بسیار نازک، که یک طرف آن با یک سوزن ظریف پلاستیکی به زیر پوست شما متصل است و سر دیگر آن به کارتریج حاوی انسولین موجود در پمپ وصل است؛ به طور مداوم زیر پوست شما تزریق می‌شود. در این‌باره جداگانه بحث خواهیم کرد.
تزریق چرخشی
محلی روی بدنتان که انسولین را داخل آن تزریق می‌کنید بر میزان اثر انسولین تأثیرگذار است. میزان ورود انسولین از محل تزریق به داخل خون، در محل‌های مختلف بدن متفاوت است. برای مثال اگر انسولین را روی شکم خود تزریق کنید، اثر آن سریع‌تر خواهد بود و یا اگر انسولین را روی بازوها، ران‌ها یا باسن تزریق کنید؛ اثرگذاری آن کندتر خواهد بود. بنابراین سعی کنید محل تزریق انسولین را پیوسته جابه‌جا نکنید بلکه در همان محل، ولی نه در همان نقطه تزریق کنید.
محل تزریق را برای هر وعده‌ی غذایی پیوسته تغییر ندهید. برای نمونه اگر شما انسولین پیش از صبحانه را روی شکم و انسولین پیش از ناهار را روی بازو و انسولین پیش از شام را همیشه روی ران تزریق کنید میزان پایداری قند خون و کنترل آن بسیار آسان‌تر خواهد بود. سعی کنید نقطه‌ی تزریق را پیوسته تغییر دهید. زیرا تزریق مکرر در یک نقطه، سبب تخریب بافت زیر پوستی می‌شود و یک برآمدگی در محل تزریق به وجود می‌آید که میزان جذب انسولین در آن محل، قابل پیش‌بینی نخواهد بود و پیوسته قند شما یا بسیار بالا می‌رود و یا به صورت ناگهانی، دچار افت شدید می‌شود و پاسخ قند خون شما به انسولین تزریقی، قابل پیش‌بینی نخواهد بود.
پس به طور خلاصه:
- محل و ناحیه‌ی تزریق را پیوسته تغییر ندهید.
- نقطه‌ی تزریق را پیوسته تغییر بدهید.
زمان تزریق باید طوری انتخاب شود که پس از جذب غذا، انسولین تزریقی شروع به اثر بکند. برای مثال انسولین رگولار را باید نیم ساعت پیش از غذا و انسولین‌های آسپارت، لیسپرو و گلولایزین را 5 دقیقه پیش از صرف غذا تزریق کنید.
انسولین زیاد است یا کم؟
افزایش قند صبحگاهی (پیش از مصرف صبحانه) یک معماست. اگر شما هنوز صبحانه نخورده‌اید؛ پس چرا قند شما افزایش یافته است؟ دو علت برای این پدیده وجود دارد:
علت اول: افزایش صبحگاهی هورمون‌هایی است که اثر ضد انسولینی دارد و سبب افزایش قند خون صبحگاهی می‌شود. به این پدیده «پدیده داون» می‌گویند.
علت دوم: استفاده‌ی ناکافی از انسولین پیش از شام یا هنگام خواب. در این حالت نزدیک صبح اثر انسولین از بین می‌رود و قند صبحگاهی شروع به افزایش می‌کند.
روش تشخیص
زنگ ساعت خود را روی ساعت 2 تا 3 صبح تنظیم کنید تا زنگ بزند. قند خون را آزمایش کنید. اگر قند خون شما در ساعت 2 تا 3 صبح زیر 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد و قند پیش از صبحانه‌ی شما بالاتر از 100 باشد؛ شما به پدیده داون مبتلا هستید. در این حالت یا باید انسولین پیش از شام را 10 درصد کاهش دهید و یا انسولین متوسط‌الاثر پیش از شام را هنگام خواب بزنید تا حداکثر اثرات، پیش از صبحانه ظاهر شود و در نتیجه قند ساعت 2 تا 3 صبح کاهش نیابد و قند پیش از صبحانه افزایش نیابد.
اگر قند خون شما در ساعت 2 تا 3 صبح بالاتر از 100 میلی‌گرم درصد باشد و قند پیش از صبحانه بالاتر، در نتیجه دو کار می‌توانید برای درمان آن انجام دهید:
یا انسولین متوسط‌الاثر پیش از شام را 10 درصد افزایش دهید و یا انسولین متوسط‌الاثر را به جای پیش از شام، هنگام خواب تزریق کنید. در این صورت حداکثر پیش از صبحانه اعمال می‌شود و از افزایش قند خون جلوگیری می‌کند.
توجه داشته باشید تغییر در دز و یا زمان تزریق انسولین برای جلوگیری از افزایش قند صبحگاهی را با نظارت پزشک انجام دهید.
ذخیره‌ی انسولین
- شیشه‌ی انسولین مصرفی روزانه را در دمای اتاق قرار دهید و نیازی نیست آن را داخل یخچال نگه دارید. امّا شیشه‌های اضافی انسولین را در یخچال نگهداری کنید.
- می‌توانید از سرنگ‌های انسولین به صورت مکرر استفاده کنید، در این‌گونه موارد، برای جلوگیری از آلوده شدن آن‌ها، دقت کنید.
- سرنگ‌های انسولین را پس از استفاده، در ظرف‌های خاص قرار دهید، درب آن را ببندید و برای جلوگیری از آلودگی دیگران آن‌ها را معدوم نمایید.
- هرگز انسولین را در معرض حرارت و یا سرمای زیاد حرارت ندهید.
- هرگز انسولین را داخل فریزر و یا در معرض نور مستقیم آفتاب و یا درون داشبورد ماشین قرار ندهید.
- به تاریخ مصرف درج شده روی بطری انسولین دقت کنید و از انسولین‌های تاریخ گذشته استفاده نکنید.
- پیش از تزریق، به شیشه‌ی حاوی انسولین به دقت نگاه کنید و چنانچه ظاهرآن غیرطبیعی است از تزریق آن خودداری کنید.
اگر از انسولین NPH استفاده می‌کنید، پیش از تزریق، به ذرات معلق و یا رسوب‌های داخل بطری توجه کنید و در صورت مشاهده‌ی این‌ها از تزریق خودداری کنید.
استفاده مجدد از سرنگ‌ها موجب کاهش هزینه‌ها و زباله‌ی تولیدی می‌شود. در زمینه‌ی استفاده‌ی مجدد از سرنگ با پزشک معالج خود صحبت کنید. اگر هم‌زمان بیماری دیگری دارید؛ و یا روی بدنتان زخم دارید و یا عفونت دیگری در بدنتان است؛ از هر سرنگ فقط یک بار استفاده کنید. اگر از یک سرنگ به صورت مکرر استفاده می‌کنید به موارد زیر توجه نمایید:
- در زمان‌های عدم استفاده، سرپوش سوزن را روی آن بگذارید.
- دقت کنید غیر از پوست بدن و سر بطری، سوزن با جای دیگری تماس پیدا نکند.
- از سرنگ دیگران استفاده نکنید.
- از الکل برای تمیز کردن سوزن استفاده نکنید. الکل موجب از بین رفتن موادی می‌شود که برای نفوذ راحت‌تر سوزن به داخل پوست، آن را با آن آغشته کرده‌اند.
- پمپ انسولین جای تزریق‌های روزانه را می‌گیرد، به جای آن انسولین را توسط یک لوله‌ی نازک به صورت مکرر زیر پوست تزریق می‌کند.
- پمپ‌ها مزایای زیادی دارد و درمان دیابت را راحت‌تر می‌کند.
- پمپ‌ها معایبی نیز دارند ولی بیشتر استفاده‌کنندگان عقیده دارند که فواید آن بیشتر از معایب آن است.
- پیش از تغییر از تزریقات مکرر با پمپ، با پزشک خود مشورت کنید.
چگونه پمپ انسولین کار می‌کند؟
پمپ انسولین با استفاده از یک لوله‌ی بسیار نازک، در طول 24 ساعت شبانه‌روز، انسولین کوتاه اثر و یا سریع‌الاثر در زیر پوست شما تزریق می‌کند. میزان انسولین تزریقی به عوامل زیر بستگی دارد:
- انسولین پایه
- انسولین بولوس (Bolus)
- انسولین تصحیحی یا اضافی
هنگامی که شما غذا می‌خورید؛ با فشار دادن یک دکمه روی پمپ، انسولین اضافی تزریق می‌شود که به آن بولوس می‌گویند. انسولین بولوس سبب جلوگیری از افزایش قند خون پس از غذا می‌شود. آن بخشی از غذا که موجب افزایش قند خون می‌شود بخش کربوهیدراتی غذا (قندی) است. بنابراین با محاسبه‌ی مقدار کربوهیدرات موجود در هر وعده‌ی غذا، می‌توان مقدار بولوس را به صورت دقیق محاسبه کرد تا پس از غذا از افزایش قند خون جلوگیری کند.
هر زمان در طول شبانه‌روز قند شما بالاتر از مقدار توصیه شده باشد؛ می‌توانید از یک بولوس اضافی برای تصحیح آن استفاده کنید.
انسولین تصحیحی: اگر پیش از هر وعده‌ی غذایی، قند خون شما بالاتر از مقدار توصیه شده باشد؛ مجبور هستید علاوه بر انسولین مورد نیاز برای یک وعده‌ی غذایی بر اساس مقدار کربوهیدرات آن، از انسولین اضافی تصحیحی برای پوشش قند اضافی استفاده کنید.
پمپ انسولین می‌تواند به کمربند شما وصل شود، و یا داخل جیب شما قرار بگیرد و یا به گردن شما آویزان شود. در هنگام خواب می‌توانید پمپ را در کنار خود بگذارید و یا به پتو و یا تخت خود وصل کنید.
اگرچه پمپ‌ها ضد آب است ولی در هنگام استحمام و یا شنا کردن نباید در معرض مستقیم آب قرار گیرد. در هنگام استحمام و یا شنا کردن می‌توانید آن‌ها را از خود جدا کنید و یا آن‌ها را به پایه‌ی دوش حمام و یا جاصابونی آویزان کنید و یا با استفاده از یک وسیله‌ی کمکی مخصوص، آن را به گردن خود آویزان کنید.
در هنگام ورزش می‌توانید پمپ را داخل یک وسیله‌ی مخصوص قرار دهید و آن را به کمر خود ببندید. در بعضی فعالیت‌های ورزشی برای جلوگیری از صدمه به دیگران و یا به پمپ، ممکن است اجازه‌ی استفاده از آن در طول ورزش داده نشود. در این هنگام ملزم هستید پمپ را از بدن خود جدا کنید. در چنین مواقعی به نکته‌های زیر توجه کنید:
- پیش از جدا کردن پمپ، یک بولوس به خود تزریق کنید. از میزان کفایت بولوس اطمینان حاصل کنید.
- بیش از 2 ساعت بدون استفاده مجدد از انسولین، ورزش را ادامه ندهید.
- هر سه تا چهار ساعت، قند خون خود را آزمایش کنید.
- حذف تزریقات
- دقت بیشتر در ارایه‌ی انسولین به بدن
- بیشتر سبب بهبودی در A1C می‌شود.
- در بیشتر موارد از تغییرات شدید قند خون جلوگیری می‌کند.
- کنترل بیماری دیابت را آسان‌تر می‌کند. اگر قند خون شما بالا باشد و یا تمایل به خوردن؛ دارید فشار دادن یک دکمه کافی است.
- انعطاف‌پذیری بیشتر در زمان و نوع غذای خوردنی
- موجب بهبود کیفیت زندگی می‌شود.
- سبب کاهش در دفعات افت شدید قند خون می‌شود.
- از اثرات غیر قابل پیش‌بینی انسولین‌های متوسط‌الاثر و طولانی‌اثر روی قند خون جلوگیری می‌کند.
- به شما اجازه می‌دهد بدون استفاده از کربوهیدرات‌های اضافی، به مدت طولانی‌تر ورزش کنید.
- می‌تواند سبب افزایش وزن شود.
- اگر لوله‌ی تزریق انسولین از محل بیرون بیاید و چند ساعت انسولین تزریق نشود؛ کتواسیدوز دیابتی به وجود می‌آید.
- گران‌قیمت است
- به علت آنکه در طول 24 ساعت به شما متصّل است می‌تواند محدودیت ایجاد کند.
- برای آموزش اولیه به یک روز بستری شدن ویا یک روز آموزش در مراکز مخصوص نیاز است.
چگونه درمان با پمپ انسولین را آغاز کنیم؟
پس از آشنایی شما با کارکرد پمپ، معمولاً پزشک درمان را به شیوه‌ی زیر آغاز می‌کند:
1. مقدار انسولین مورد نیاز روزانه شما حساب می‌شود. (معمولاً مقدار مورد نیاز توسط پمپ 20 درصد کمتر از مقدار مورد نیاز با روش‌های معمولی است.)
2. 40 تا 50 درصد از انسولین کل، به عنوان انسولین پایه و 60-50 درصد به صورت انسولین بولوس محاسبه می‌شود.
3. مقدار کل انسولین پایه، بر 24 تقسیم می‌شود تا انسولین مورد نیاز یک ساعت به دست آید.
4. بر اساس قندهای خون شما، انسولین پایه افزایش یا کاهش می‌یابد. برای مثال برای مقابله با «پدیده‌ی داون» مقدار انسولین پایه‌ی صبحگاهی افزایش می‌یابد یا در زمان فعالیت فیزیکی انسولین پایه کاهش می‌یابد.
مقدار انسولین مورد نیاز هر فرد، در سنین مختلف متفاوت است. به جدول زیر دقت کنید تا بتوانید انسولین کل مورد نیاز و انسولین پایه را حساب کنید.
| (سال) سن | قند هدف Mg/dl |
کل انسولین مورد نیاز kg/day/ واحد | درصد انسولین پایه |
| 5-10 | 200-100 | 0.7-0.6 | 30-25 |
| 12-5 | 150-80 | 1-0.7 | 50-40 |
| 12> | 130-80 | 1.2-1 | 50-40 |
برای مثال فرض کنید علی، کودک 10 ساله با وزن 30 کیلوگرم، به دیابت مبتلا شده است. هدف از درمان وی؛ نگهداری و حفظ قند خون او بین 150-80 میلی‌گرم درصد است. مقدار کل انسولین مورد نیاز او:
30=30×1 21=30×0.7
پس علی به حدود 21 تا 30 واحد انسولین در شبانه‌روز نیاز دارد.
انسولین پایه‌ی او به صورت زیر محاسبه می‌شود:
15=50٪×30 15~ 50٪×21
پس انسولین پایه‌ی او بین 10 تا 15 واحد در شبانه‌روز است.
در روش استفاده از پمپ:
0.62=24÷15 0.41=24÷10
پمپ به گونه‌ای تنظیم می‌شود که 0.62~0.41 واحد انسولین هر ساعت تزریق کند. بهتر است با عدد کوچک‌تر آغاز شود یعنی 0.41 واحد در هر ساعت
در روش تزریق چندین بار در روز (MDI)
معمولاً انسولین پایه به صورت دز واحد، هنگام خواب تزریق می‌شود. در مثال بالا مقدار 10 واحد انسولین گلارژین یا دتمیر هنگام خواب تزریق می‌شود.
5. برای تعیین مورد نیاز در هر بولوس از قانون 450 یا 500 استفاده می‌شود. قانون 450 در هنگام استفاده از انسولین‌های آنالوگ مانند آسپارت و یا لیسپیرو و قانون 500 موقع استفاده از انسولین رگولار (کریستال) به کار گرفته می‌شود.
عدد 450 یا 500 را به کل انسولین مورد نیاز تقسیم کنید تا مشخص شود به ازای چند گرم کربوهیدرات موجود در غذا، به یک واحد بولوس نیاز دارید. برپایه‌ی مثال پیش فرض کنید علی هنگام ناهار تمایل دارد غذایی بخورد که حاوی 60 گرم کربوهیدرات است و از انسولین آسپارت به عنوان بولوس استفاده می‌کند. کل انسولین مورد نیاز علی در شبانه‌روز 20 واحد بود پس:
22.5=20÷450
یعنی به ازای هر 22 گرم کربوهیدرات موجود در غذا، به یک واحد انسولین آسپارت نیاز دارد. پس:
2.7=22÷60
پس علی برای پوشش کل کربوهیدرات موجود در غذایش، به سه واحد انسولین نیاز دارد. به عبارت دیگر، علی باید پیش از غذا 3 واحد انسولین آسپارت به صورت بولوس استفاده کند به شرط آنکه قند خون پیش از غذای علی در محدوده‌ی هدف باشد. یعنی قند خون پیش از غذای وی بین 150-80 میلی‌گرم درصد باشد. در غیر این‌صورت:
6. علی باید از دز تصحیحی استفاده نماید. دز تصحیحی عبارت است از دز مورد نیاز برای قرار دادن قند خون بالا در محدوده‌ی توصیه شده. جهت تعیین دز تصحیحی از قانون 1800 و یا 1500 استفاده می‌شود. (قانون 1800 برای استفاده از انسولین آسپارت و یا لیسپیرو و قانون 1500 برای استفاده از انسولین رگولار)
1800 یا 1500 را به کل انسولین مورد نیاز تقسیم کنید تا دریابید که یک واحد انسولین چه مقدار قند خون شما را پایین می‌آورد. در مثال پیشین: 90=20÷1800 یعنی به ازای هر واحد انسولین آسپارت قند علی 90 میلی‌گرم کاهش می‌یابد بنابراین اگر قند خون علی پیش از ناهار 300 میلی‌گرم درصد باشد و بخواهد غذای حاوی 60 گرم کربوهیدرات بخورد:
ابتدا باید دز تصحیحی محاسبه شود یعنی به ازای هر واحد انسولین 90=20÷1800، 90 میلی‌گرم قند خون کاهش می‌یابد.
سپس برای رساندن قند 300 به هدف (150 میلی‌گرم درصد) باید:
150=150-300
3=90÷150
پس علی باید از دز تصحیحی 3 واحد آسپارت استفاده کند.3 واحد نیز برای پوشش 60 گرم کربوهیدرات موجود در غذا نیاز داشت. بنابراین علی باید 6 واحد انسولین آسپارت پیش از خوردن ناهار به صورت بولوس تزریق نماید.
در بیماران تازه تشخیص داده شده غالباً از دزهای کمتر استفاده می‌شود.
شمارش کربوهیدرات
برای تعیین دز مورد نیاز در هر بولوس، باید قادر باشید تعداد کربوهیدرات موجود در ماده غذایی را محاسبه نمایید. گاهی ممکن است مقدار کربوهیدرات موجود در بسته‌های غذایی و serving size آن روی بسته نوشته شده باشد. در این صورت محاسبه‌ی مقدار کربوهیدرات خورده شده آسان است. برای مثال ممکن است روی یک بسته‌ی غذایی نوشته شده باشد: serving size برابر یک فنجان است و مقدار کربوهیدرات موجود در یک serving size 20 گرم است. در این صورت اگر به اندازه‌ی 5 فنجان از آن ماده‌ی غذایی بخورید:
گرم 100=20×5
100 گرم کربوهیدرات خورده‌اید. برای پوشش این مقدار کربوهیدرات به مقداری انسولین نیاز دارید که به طور کامل توضیح داده شد.
ولی در بیشتر وقت‌ها serving size و مقدار کربوهیدرات موجود در غذاها روی آن درج نشده است. در این صورت با استفاده از جدول‌های ویژه باید بتوانید مقدار کربوهیدرات موجود در غذا را محاسبه کنید. برای محاسبه‌ی کربوهیدرات موجود در غذاها، از نرم‌افزارهایی که در اینترنت موجود است و حتی قابل دانلود کردن روی گوشی موبایل نیز است می‌توان استفاده کرد.
ذکر این نکته ضروری است که از بین مواد غذایی مختلف از کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها فقط کربوهیدرات‌ها سبب افزایش قند خون می‌شود و اثر مواد غذایی دیگر مانند چربی‌ها (انواع روغن‌ها، کره، خامه و ...) و یا پروتئین‌ها (انواع گوشت، ماهی، ماکیان، تخم‌مرغ، میگو) روی قند خون بسیار ناچیز است.
شمارش کربوهیدرات و تنظیم مقدار انسولین مورد نیاز در ابتدا مشکل به نظر می‌رسد ولی با تکرار کردن بسیار آسان خواهد شد. توجه نمایید برای ارزیابی پاسخ به درمان، در آغاز درمان با استفاده از شمارش کربوهیدرات و تنظیم دز انسولین بر اساس آن، چندین بار قند خون را اندازه بگیرید. پیش از هر وعده غذایی و 2 ساعت پس غذا (2 ساعت پس از غذا برای ارزیابی میزان موفقیت ضروری است). پس از تمرین و ممارست زیاد که قندهای شما حالت پایدار پیدا کرد می‌توان از چک کردن روزانه‌ی 6 بار قند خون کاست. توجه داشته باشید در آغاز درمان، آزمایش قندهای ساعت 3 تا 4 صبح نیز برای تشخیص افت قند خون صبحگاهی ضروری است.
جهت محاسبه‌ی مقدار کربوهیدرات موجود در غذا، نخست باید بدانیم چه درصدی از آن ماده‌ی غذایی از کربوهیدرات ساخته شده است. به درصدی از ماده‌ی غذایی که از کربوهیدرات ساخته شده کرب فاکتور می‌گویند. فرض کنید کرب فاکتور قارچ پخته 0.130 است. این نکته به این معنی است که اگر 100 گرم قارچ پخته بخورید؛ 3.1 گرم کربوهیدرات خوریده‌اید زیرا:
1.3=0.031×100
یا اگر کرب فاکتور ماکارونی 0.291 باشد، اگر 200 گرم ماکارونی بخورید؛ 58 گرم کربوهیدرات خورده‌اید زیرا:
58.2=0.291×200
بنابراین برای تعیین دز انسولین مورد نیاز در هر بولوس، دانستن وزن ماده‌ی غذایی و کرب فاکتور آن ضروری است. در آغاز کار می‌توان غذاها را پیش از خوردن وزن کرد ولی با به دست آوردن تجربه، بر اساس حجم آن‌ها می‌توان وزن آن‌ها را حدس زد. به خاطر داشته باشید که تنوع غذاهایی که به طور روزانه خورده می‌شود بسیار محدود است. این غذاها غالباً عبارت است از: نان، انواع لبنیات، برنج، ماکارونی، سیب‌زمینی، قرمه‌سبزی، قیمه، کباب کوبیده، جوجه کباب، خورش بادمجان، کتلت و چند غذای دیگر. در ابتدای کار با وزن کردن و در نظر گرفتن کرب فاکتور، می‌توان مقدار کربوهیدرات موجود در یک پرس آن‌ها را محاسبه کرد ولی با تمرین و ممارست با یک نگاه کلی، می‌توان میزان کربوهیدرات موجود در یک پرس غذا را حدس زد. در برخورد با غذاهای جدید، مراجعه به جداول مربوط به کرب فاکتورها ضروری است.
جدول کرب فاکتور غذاهای مختلف
مقدار کربوهیدات موجود در 100 گرم از مواد غذایی مختلف
| نام | هیدروات کربن |
| جو | 68.9 |
| ذرت | 82.0 |
| ارزن | 74.1 |
| برنج سفید صیقلی شده | 78.9 |
| گندم | 81.8 |
| آرد گندم سفید | 74.3 |
| آرد معمولی | 75.5 |
| نان لواش | 63.6 |
| نان سنگک | 55.1 |
| نان تافتون | 60.6 |
| نان بربری | 56.6 |
| نان سفید | 52.0 |
| ماکارونی | 68.3 |
| قند و شکر | 99.9 |
| عسل | 78.4 |
| مربا | 70.0 |
| گوشت گاو | 0 |
| گوشت گاومیش | 0 |
| گوشت بز | 0 |
| گوشت بره | 0 |
| گوشت گوسفند با چربی متوسط | 0 |
| گوشت خرگوش | 0 |
| گوشت گوساله | 0 |
| مغز | 1.2 |
| دل | 2.0 |
| قلوه | 0.8 |
| جگر | 4.5 |
| شش | 0 |
| طحال | 1.8 |
| زبان | 0.5 |
| مرغ و جوجه | 0 |
| اردک- غاز | 0 |
| بوقلمون | 0 |
| تخم مرغ | 0.9 |
| ژامبون با چربی متوسط | 0.3 |
| سوسیسوز | 1.1 |
| ماهی پر چربی | 0 |
| ماهی سفید | 0 |
| میگوی تازه | 1.5 |
| خاویار درشت | 3.3 |
| خاویار فشرده | 4.9 |
| ماهی دودی | 0 |
| ماهی کنسرو (ساردین- تن) | 0 |
| کره | 0 |
| روغن حیوانی | 0 |
| روغن زیتون | 0 |
| روغن نباتی مایع | 0 |
| مارگارین | 0.4 |
| فندق | 6.1 |
| بادام کوهی (پسته شام) | 18.8 |
| پسته | 15.5 |
| گردو | 13.5 |
| بادام تازه (سبز) | 7.8 |
| لوبیا سبز | 5.4 |
| باقلا تازه | 9.8 |
| برگ چغندر | 4.2 |
| کلم معمولی | 5.1 |
| گل کلم | 4.0 |
| هویج | 8.0 |
| برگ مو | 15.6 |
| کاهو | 3.6 |
| نعناع | 7.9 |
| جعفری | 7.2 |
| نخود فرنگی تازه | 15.0 |
| فلفل سبز بزرگ (دلمه) | 3.5 |
| فلفل فرنگی | 5.5 |
| اسفناج | 3.5 |
| چغندر | 8.7 |
| شیر | 28.2 |
| تره فرنگی | 13.0 |
| پیازچه | 7.3 |
| پیاز | 8.9 |
| سیب‌زمینی | 17.5 |
| تربچه | 5.0 |
| شلغم | 4.9 |
| کرفس | 3.6 |
| خیار | 3.0 |
| زیتون سبز | 2.8 |
| بادنجان | 5.1 |
| کدو تنبل | 7.5 |
| کدو مسمائی | 5.9 |
| گوجه‌فرنگی | 4.0 |
| زیتون سیاه و سفید | 1.1 |
| باقلا | 56.2 |
| لوبیای سفید | 55.9 |
| نخود | 56.7 |
| لوبیای چشم بلبلی | 57.2 |
| ماش | 60.5 |
| عدس | 57.4 |
| نخود فرنگی | 61.6 |
| هل | 44.8 |
| گرد فلفل فرنگی تند | 41.0 |
| فلفل کوبیده | 58.7 |
| زردچوبه | 64.5 |
| کاکائو | 34.6 |
| چای | 0 |
| حلوا | 53.5 |
| پیه گوسفند | 0 |
| روغن نباتی جامد (هیدروژنه) | 0 |
| پنیر تخمیری | 1.4 |
| پنیر تازه | 0 |
| کرم با 20 درصد چربی | 0 |
| دوغ | 1.3 |
| کشک | 13.8 |
| شیر گاو | 5.5 |
| شیر بز | 5.0 |
| شیر گاومیش | 5.3 |
| شیر گوسفند | 4.5 |
| ماست | 5.4 |
| شیر کاملاً خشک | 37.0 |
| شیر خشک بدون چربی | 51.0 |
| لیموشیرین | 7.8 |
| لیموترش | 6.7 |
| نارنگی | 11.0 |
| پرتقال | 10.1 |
| سیب | 14.0 |
| گلابی | 13.3 |
| هلو | 12.4 |
| شلیل | 17.1 |
| زردآلو | 12.7 |
| آلوچه | 11.5 |
| گیلاس | 13.8 |
| انگور | 16.2 |
| انگور فرنگی | 11.6 |
| انار | 14.7 |
| توت سفید | 19.8 |
| توت فرنگی | 11.6 |
| شاه توت | 15.9 |
| تمشک | 9.3 |
| انجیر تازه | 17.9 |
| خرمالو | 18.1 |
| خربزه | 5.7 |
| هندوانه | 5.1 |
| به | 14.1 |
| موز | 23.2 |
| خرما تازه | 37.6 |
| آب پرتقال، سیب، انگور | 10.4 |
| آب لیموترش تازه | 9.0 |
| میوه‌جات کنسرو بومی | 8.3 |
| خیارشور | 1.7 |
| رب گوجه‌فرنگی | 24.1 |
| خرمای خشک | 73.0 |
| انجیر خشک | 62.6 |
| هلو و زردآلوی خشک | 73.8 |
| کشمش | 73.0 |
| بادام خشک | 16.9 |
| نارگیل | 11.9 |
چندین ماه طول می‌کشد تا با روش استفاده از پمپ در درمان خود مطابقت به دست آورید. بعضی نکته‌های مهم در درمان با استفاده از پمپ عبارت است از:
- همیشه انسولین را با فاصله‌ی ثابت با غذا تزریق کنید. برای مثال 5 دقیقه پیش از غذا
- در هنگام مسافرت، انسولین اضافی و حداقل یک قلم تزریق انسولین همراه داشته باشید تا در زمان‌هایی که نمی‌توانید از پمپ خود استفاده کنید، از آن استفاده کنید.
- در روش درمان با پمپ، این‌که چه زمانی بخورید، چه بخورید و چه مقدار بخورید اختیار با خودتان است. شما می‌توانید کربوهیدرات بیش‌تری بخورید ولی اضافه شدن وزن و چاقی را فراموش نکنید. اضافه شدن وزن آسان، ولی از دست دادن آن بسیار مشکل است.
- عادت کنید نتایج آزمایش‌های قند، مقدار کربوهیدرات خورده شده، دزهای تصحیحی و ورزش را یادداشت کنید. حداقل هفته‌ای یک بار و حتی روزی یک بار نتایج را مرور کنید.
