داروهای خوراکی ضد دیابت
ولین قدم درمانی برای دیابت نوع 2، رعایت رژیم غذایی، کاهش وزن و فعالیتهای ورزشی است. گاهی وقتها این اقدامها نمیتواند بیماری را کنترل کند و نیاز به مصرف دارو پیدا میشود.
اولین قدم درمانی برای دیابت نوع 2، رعایت رژیم غذایی، کاهش وزن و فعالیتهای ورزشی است. گاهی وقتها این اقدامها نمیتواند بیماری را کنترل کند و نیاز به مصرف دارو پیدا میشود.آیا قرصهای خوراکی میتواند به درمان من کمک کند؟
فقط مبتلایان به دیابت نوع 2 میتوانند از داروهای خوراکی استفاده کنند. بهترین عملکرد این قرصها زمانی است که همراه با رژیم غذایی و فعالیتهای ورزشی مورد استفاده قرار گیرد. در این حالت هر سه نوع درمان همزمان در کاهش قند خون تأثیر دارد و در نتیجه قند شما بهتر کاهش مییابد.
اگر دیابت شما بیش از 10 سال ادامه داشته است و یا در گذشته برای کنترل آن به بیش از 20 واحد انسولین نیاز داشتهاید؛ احتمال موفقیت درمان با قرصها اندک است. از سوی دیگر اگر به تازگی به دیابت مبتلا شده و یا به مقدار کمی انسولین برای کنترل آن نیاز داشتهاید؛ احتمال موفقیت درمان با قرص بسیار زیاد است.
گاهی وقتها پس از گذشت چند ماه یا سال از آغاز درمان با قرص، پاسخ به قرص از بین میرود و قند خون برای بار دیگر افزایش مییابد. این به معنای بدتر شدن بیماری شما نیست، علت این پدیده مشخص نیست. در این حالت ترکیبی از قرص و تزریق انسولین موفقیتآمیز خواهد بود.
حتی اگر بیماری شما به قرص جواب بدهد و قندتان کنترل شود، ممکن است در بعضی وقتها مانند زمان عفونتها یا عمل جراحی به انسولین نیازمند شوید.
همچنین هر زمان تصمیم به حاملگی گرفتید باید قرصها را قطع کنید و دیابت خود را با رژیم غذایی و ورزش کنترل کنید، در غیر اینصورت باید از انسولین استفاده کنید. بیخطر بودن استفاده از قرصها در حاملگی اثبات نشده است.
انواع گوناگون قرصهای درمان دیابت
همهی انواع قرصهای مورد استفاده در درمان دیابت، متعلق به یکی از گروههای دارویی زیر است:
- گروه سولفونیل اوره
- گروه مگلتنیدها
- گروه بیگوانیدها
- گروه تیازولیدندیونها
- گروه مهارکنندههای آلفا- گلکوسیداز
- گروه مهارکنندههای DPP-4
داروهای این گروه سلولهای بتا پانکراس را تحریک میکند تا انسولین بیشتری ترشح کند.
تنها قرص مربوط به نسل اول این گروه که هنوز کاربرد دارد کلروپروپامید (دیابنز Diabenese) است.
داروهای نسل دوم با دز کمتر نسبت به نسل اول کمتر کاربرد دارد. داروهای نسل دوم عبارت است از: گلی پیزاید glipizide (Glucotrol و Glucotrol XL)، گلی بوراید Gliburide (Micronwe، Glynose و Diabeta)، گلی میپراید glimipride (Amaryl). داروهای نسل دوم روزانه یک بار یا دو بار، پیش از غذا مورد استفاده قرار میگیرد.
همهی داروهای گروه سولفونیل اوره اثر مشابه در درمان قند خون دارد، تفاوت اینها در عوارض جانبی، زمان مصرف و تداخلات دارویی با داروهای دیگر است.
مگلتنیدها (Meglitinides)
این داروها نیز سلولهای بتا را تحریک میکند تا انسولین بیشتری ترشح کند (مانند گروه سولفونیل اوره). داروهای این گروه عبارت است از:
- رپاگلی ناید Repaglinide (Pradin)
- ناته گلی ناید Nateglinide (Starlix)
همراه با بعضی از قرصهای ضد دیابت، نباید الکل مصرف کنید. گاهی مصرف همزمان داروهای گروه سولفونیک اوره (به ویژه کلروپروپامید) همراه الکل سبب استفراغ، برافروختگی و احساس بیماری شدید میشود.
بیگوانیدها (Biguanide)
تنها داروی این گروه متفورمین Metformin (Glucophage) است. متفورمین با کاهش تولید گلوکز توسط کبد، و افزایش حساسیت بافت عضلانی به انسولین قند خون را پایین میآورد. افزایش حساسیت بافت عضلانی به انسولین موجب میشود قند به راحتی جذب عضلات شود و به مصرف برسد. غالباً 2 بار در روز مصرف میشود. گاهی ممکن است سبب اسهال شود. در این صورت باید قرص را همراه با غذا مصرف کنید تا اسهال شما بهبودی یابد.
تیازولیدندیونها Thiazolidinediones
داروهای این گروه عبارت است از:
- روسی گلیتازون Rosiglitazone (Avandia)
- پیوگلیتازون Pioglitazone (Actos)
اولین داروی این گروه تروگلیتازون (Rezulin) بود که به علت عوارض کبدی از بازار دارویی حذف شد. دو داروی موجود سبب عوارض کبدی نمیشود ولی با توجه به پیشینهی تروگلیتازون، بیمارانی که از داروهای این گروه استفاده میکنند از نظر عوارض احتمالی کبدی توسط پزشک معالج مانیتور میشوند.
به نظر میرسد هر دو داروی این گروه سبب افزایش ریسک نارسایی قلبی در تعداد کمی از بیماران میشود. دربارهی ارتباط روسی گلیتازون و افزایش ریسک حملات قلبی بحث ادامه دارد و هنوز به نتیجهی مشخصی نرسیده است.
این داروها سبب کاهش A1C میشود و عوارض جانبی آنها بسیار نادر است.
مهارکنندههای آلفا- گلوکوسیلاز Alpha-glucosidase inhibitors
داروهای این گروه عبارت است از:
- آکاربوز Acarbose (precose)
- مگلتیول Meglitol (Clyset)
همچنین تجزیههای قندهای دیگر همانند شکر و قند خوراکی در روده را نیز به تأخیر میاندازد. این داروها از افزایش شدید قند خون پس از غذا جلوگیری میکند و روی قند ناشتا تأثیر ندارد. اینها را باید با اولین لقمهی غذا مصرف کرد. عوارض آنها عبارت است از: نفخ شکم و اسهال.
مهارکنندههای DPP-4
این داروها بسیار جدید هستند و بدون افزایش احتمال افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) A1C را کاهش میدهد. GLP-1 هورمونی است که پس از مصرف غذا در دیوارهی روده ترشح میشود و با کاهش سرعت تخلیهی معده، کاهش ترشح گلوکاگون و افزایش ترشح انسولین سبب کاهش قند خون میشود. GLP-Iبه محض ترشح توسط آنزیمی به نام DPP-4 تجزیه میشود و کارکرد آن متوقف میشود. این بدان معنی است که اگر شما GLP-1 به بیماری تزریق کنید اثر بسیار گذرا دارد و به زودی از جریان خون حذف خواهد شد.
کار این داروها این است که آنزیم DPP-4 را مهار میکند بنابراین نیمهی عمر GLP-1 را افزایش میدهد و در نتیجه GLP-I سبب کاهش قند خون میشود. این داروها موجب افزایش وزن نمیشود بلکه اگر به تنهایی مصرف شود ممکن است وزن را نیز کاهش دهد. همچنین ممکن است سبب کاهش کلسترول خون نیز شود.
داروهای این گروه عبارت است از:
- سیتاگلیپتین Sitagliptin (Januvia , ziptin , sitavix)در سال 2006 توسط FDA تایید شد. توسط شرکت MERCK با نام تجارتی Januvia عرضه شده است. در ایران این دارو با نام های Zipmet و Sitavixتوسط شرکت های داخلی عرضه شده است.
- ویلداگلیپتین Vildagliptin در سال 2007 توسط EU تایید شد توسط شرکت Novartis یا نام Glavus عرضه شده است.
- ساکساگلیپتین Saxagliptin با نام تجارتی Onglyza در سال 2009 توسط FDA تایید شد.
- لیناگلیپتین Linagliptin در سال 2011 توسط FDA تایید شد و توسط شرکت Eli Lilly بانام تجارتی Tradjenda عرضه شده است.
- اناگلیپتین Anagliptin در سال 2012 در ژاپن توسط شرکت Sanwa Kagaku Kenkyusho عرضه شده است.
- تنه گلیپتین Tenegliptin در سال 2013 در زاپن به بازار عرضه شده است.
- جمی گلیپتین Gemigliptin توسط شرکت LG عرضه شده است.
- اوماری گلیپتین Omarigliptin در سال 2015 در ژاپن تایید و توسط شرکت Merck به بازار عرضه شده است.مطالعات نشان داده است که این دارو به صورت یک بار در هفته می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
از این گروه دارویی فقط سیتا گلیپتین با نام تجارتی زیپتین Ziptin و سیتاویکس Sitavix به تنهای ویا به صورت ترکیب با متفورمین با نام تجارتی زیپمت Zipmet در بازار دارویی ایران وجود دارد.نام تجارتی برند اصلی دارو ساخت شرکت مرک ژانوویا Januvia به تنهایی و ترکیب با متفورمین با نام تجارتی Janumet عرضه شده است.هم چنین سیتاگلیپتین به صورت ترکیب با سیموستاتین با نام تجارتی Juvisync در آمریکا عرضه شده است.
سیتاگلیپتین می تواند HbA1C رابه میزان 0.7% کاهش دهد.این دارو در مقایسه با متفورمین داروی ضعیف تری است.باعث افزایش وزن و افت قند خون ( هیپوگلیسمی) نمی شود.از سیتاگلیپتن به عنوان خط دوم درمان زمانی که متفورمین و ورزش قادر به کنتل قند خون نباشد استفاده می شود.
عوارض
در مقایسه با دارو نما میزان عوارض این دارو بیشتر از دارو نما نیست.یه عبارت دیگر داروی نسبتا بی عارضه ای است.عوارض نادر این دارو عبارتند از تهوع و علایم خفیف شبه سرما خوردگی.عوارض احتمالی دیگر عبارتند از:ورم محیطی (2%) ،کاهش قند خون (هیپوگتیسمی) (1%) ، اسهات (4%) ، یبوست (3%) ، تهوع (2%) ، فرنژیت (5%) .
در بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب قابل استفاده است.
در اختلالات خفیف تا متوسط کبدی نیاز به کاهش دز ندارند
دربیماران مبتلا به نارسایی شدید کلیوی که نیاز به دیالیز دارند دز دارو باید کاهش یابد.
در GFR > 50 ML/Minute نیاز به کاهش دز ندارد.
در GFR بین 30 تا 50 ( تقریبا کراتینین بین 1.7 تا کمتر از 3 در مردان و بیش از 1.5 تا کمتر از 2.5 در زنان) 50 میلی گرم در روز قابل استفاده است.
در GFR کمتر از 30 Ml/minute (کراتینین بیش از 3 در مردان و بیش از 2.5 در زنان ) 25 میلیگرم در روز قابل استفاده است.
در بیماران مبتلا به نارسایی شدید کلیوی که نیاز به دیالیز دارن دز دراو باید کاهش یابد.
بعد از این که این دارو به بازار عرضه شد گزارشاتی مبنی بر افزایش احنمال پانکراتیت منتشر شد ولی مطالعات بعدی افزایش احتمال بروز این عارضه در بیماران را نشان نداد.مطالعه ای که روی موشها انجام شد نشان داد که اگر این دارو همراه با متفورمین استفاده شود شانس احتمالی پانکراتیت و یا کانسر پانکراس کاهش می یابد.ارتباطی بین استفاده از این دارو و بروز نارسایی کلیه وجود ندارد.
داروهای جدید درمان دیابت
در سالهای اخیر داروهای جدید ضد دیابت به بازار دارویی عرضه گردیده است ولی هنوز استفاده وسیع از این داروها شروع نشده است.
در اینجا دو گروه از این داروها را مورد بحث قرار میدهیم:
1. مهارکنندههای «انتقالدهندهی همزمان قند و سدیم در لولههای کلیه»- به عبارت سادهتر SGLT2 Inhibitors
به علت عدم وجود یافتههای متقن در مورد استفادهی طولانی مدت از این داروها و عوارض احتمالی، استفاده از اینها به صورت روزمره توصیه نمیشود. از این گروه میتوان به عنوان خط سوم درمان در بیمارانی که به ترکیب متفورمین و سولفونیل اوره جواب نمیدهند و به هر دلیلی نتوان از انسولین استفاده کرد، کمک گرفت.
در حالت طبیعی 90 درصد گلوکز فیلتر شده در گلومرولهای کلیه توسط لولههای خمیده نزدیک در نفرونهای کلیه بازجذب میشود. عامل این بازجذب ناقل پروتئینی به نام SGLT2 است. کار این داروها مهار ناقل فوق و در نتیجه جلوگیری از بازجذب گلوکز و دفع آن در ادرار است. در نتیجه به طور روزانه مقدار زیادی گلوکز در ادرار دفع میشود و سطح آن در خون کاهش مییابد. به علت دفع زیاد گلوکز در کلیهها، همراه آن مقدار زیادی آب نیز از دست میرود. بنابراین این داروها علاوه بر کاهش قند خون، خاصیت ادرارآوری (مدر) نیز دارند.
از داروهای این خانواده میتوان به داپاگلی فلوزین Dapagliflozin و کاناگلی فلوزین Canagliflozin اشاره نمود. اولی در بازار داروی اروپا و دومی در بازار داروی آمریکا موجود است.
بر اساس مطالعات متاآنالیز، این داروها قادرند HbA1c را به میزان 0.5 تا 0.7 درصد کاهش دهند بنابراین از نظر میزان اثر روی قند خون همانند داروهای گروه مهارکنندههای DPP-4 بوده و ضعیف محسوب میشوند.
این داروها علاوه بر کاهش قند خون، وزن و فشار خون را نیز کاهش میدهند. اگر به تنهایی و یا همراه با متفورمین مورد استفاده قرار گیرند باعث افت قند خون «هیپوگلیسمی» نمیشوند.
در یک مطالعه استفاده از داپاگلی فلوزین، فشار سیستول خون را به میزان 3.7- تا 3.1- کاهش داده است. همچنین استفاده از داپاگلی فلوزین، کاماگلی فلوزین و اماپاگلی فلوزین emapagliflozin به مدت 12 هفته باعث کاهش وزن 2 تا 3 کیلوگرم شده است.
از عوارض این داروها میتوان به افزایش عفونتهای قارچی تناسلی اشاره نمود. در یک مطالعه، استفاده به مدت 24 هفته از این داروها، باعث عفونت قارچی تناسلی در 11 درصد از بیماران شده است. همچنین این داروها شانس عفونتهای ادراری را نیز به میزان جزئی (حدود 2 درصد) افزایش میدهند.
شانس عفونتهای قارچی و ادراری در زنان و مردان ختنه شده افزایش مییابد.
از این داروها نباید در دیابت نوع 1 و یا مبتلایان به دیابت نوع 2 همراه با نارسایی کلیه استفاده کرد.
داروهای این گروه
- کاناگلی فلوزین Conagliflozin با نام تجاری Invokana
- امپاگلی فلوزین Empagliflozin با نام تجارتی Jardiance
- داپاگلی فلوزین Dapagliflozin با نام تجارتی Farxiga
- ایپراگلی فلوزین Ipragliflozin
2. مهارکنندههای نمکهای صفراوی
تنها داروی این گروه که در درمان دیابت نوع 2 مورد استفاده قرار میگیرد کوله سولام Colesevalam است. این دارو در سال 2008 توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای درمان دیابت مورد تأیید قرار گرفت.
کوله سولام یک ترکیب آبگریز و غیرقابل حل در آب است در دستگاه گوارش جذب نمیشود و در مدفوع دفع میشود. هنگامی که به صورت ترکیب با متفورمین، سولفونیل اوره و یا انسولین مورد استفاده قرار گیرد با مکانیزم ناشناخته باعث کاهش HbA1C به میزان 0.5 تا 0.7 درصد میشود.
کاربرد اصلی این دارو درمان چربی بالای خون است و باعث کاهش کلسترول بد LDL-cholesterol میشود. عوارض این دارو عبارتند از: قیمت بالا!!، یبوست، تهوع و سوء جذب. همچنین باعث افزایش تری گلیسیرید به میزان 20 درصد میشود.
این دارو با نام تجارتی «ولکول» Welchol در بازار دارویی آمریکا و «لودالیس» Lodalis در کانادا به فروش میرسد.
3. بروموکریپتین
به علت میزان اثر کم، عوارض گوارشی فراوان و در دسترس بودن داروهای مؤثرتر، کمتر مورد استفاده قرار میگیرد. کاربرد اصلی این داروها درمان پرولاکتین بالای خون است و به این منظور بیش از دو دهه است که مورد استفاده قرار میگیرد.
یک فرم سریعالاثر این دارو با نام تجارتی سایکلوست cycloset توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای درمان دیابت تأیید شده است. زمانی که به صورت تک دارویی و یا همراه داروهای دیگر مورد استفاده قرار گیرد، HbA1C را به میزان 5.0 تا 4.0 کاهش میدهد.
عوارض این دارو عبارتند از: تهوع، استفراغ، سرگیجه و سردرد.
مکانیزم اثر این دارو در کاهش قند خون مشخص نیست.
3. درمانهای جراحی دیابت نوع 2
این درمانها روی بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 چاق مورد استفاده قرار میگیرند. به عبارت دیگر در مبتلایان به دیابت نوع 2 با وزن طبیعی توصیه نمیشوند. در پی جراحی، علاوه بر کاهش وزن قابل توجه و پایداری وزن بدن، بهبودی چشمگیری نیز در درمان دیابت و کاهش قند خون صورت میگیرد. در مطالعات مختلف میزان اثر درمانهای جراحی با روش مرسوم درمان دیابت مورد مقایسه قرار گرفته است.
در یک مطالعه 2 ساله در بیماران چاق (با نمایه تودهی بدنی بین 40-30) مبتلا به دیابت با سابقهی 2 ساله، بیماران گروه جراحی شده، 20 درصد در مقایسه با درمانهای مرسوم کاهش وزن داشتهاند. بیماری دیابت در 73 درصد گروه جراحی در مقایسه با 13 درصد گروه مرسوم بهبودی کامل پیدا کرد.
در یک مطالعهی دیگر، 150 بیمار مبتلا به دیابت نوع 2 و چاقی (با نمایهی تودهی بدنی 27 تا 43 درصد) به سه گروه تقسیم شدند. در گروه اول از روش جراحی بایپس معده (Gastric bypass) در گروه دوم از روش جراحی اسلیو (Sleeve) و در گروه سوم فقط از درمان دارویی مرسوم استفاده شد. بعد از 12 ماه میزان HbA1C کمتر از 6 درصد در گروه اول 42 درصد در گروه دوم 13 درصد و در گروه سوم 13 درصد بود. میزان کاهش وزن در گروه اول 28 درصد، در گروه دوم 25 درصد و در گروه سوم 5 درصد بود.
با وجود نتایج جالب توجه بالا، به علت عدم اطلاعات کافی در مورد میزان پایداری کاهش وزن، میزان تأثیر جراحی در دیابتهای با سابقهی طولانی و میزان مهارت تیم جراحی و عوارض مربوطه، هنوز نمیتوان جراحی را به عنوان یک روش مطمئن برای درمان بیماران مبتلا به دیابت توصیه کرد.
درمانهای خوراکی ترکیبی
داروهای ضد دیابت به شکلهای مختلف تأثیر میکند بنابراین اگر به صورت ترکیبی استفاده شود اثر کاهندگی بیشتری ایجاد میکند برای مثال میتوان از سولفونیل اوره و متفورمین همزمان استفاده کرد. هر زمان یک دارو به تنهایی نتواند قند خون را کنترل کند باید از دو گروه داروی مختلف همزمان استفاده کرد.
تداخلات دارویی
ممکن است داروهای خوراکی ضد دیابت با داروهای دیگر تداخل ایجاد کند.
دربارهی همهی داروهایی که مصرف میکنید با پزشک خود مشورت کنید . هر زمان خواستید داروی جدیدی آغاز کنید، در مورد تداخلات احتمالی آن با داروهای دیگر، با پزشک معالج صحبت نمایید.
ممکن است همهی داروهای گروه سولفونیل اوره و مگلتنیدها سبب افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) شود.
متفورمین و گلیتازونها اگر به تنهایی مصرف شود، موجب هیپوگلیسمی نمیشود مگر آنکه همزمان با گروه سولفونیل اوره، مگلتنیدها و یا انسولین مصرف شود. در این صورت ممکن است ریسک هیپوگلیسمی را افزایش دهد.
آکاربز و مگلیتول نیز اگر به تنهایی مصرف شود سبب هیپوگلیسمی نمیشود مگر آنکه همراه با گروه سولفونیل اوره یا مگلتنیدها مصرف شود.
قیمت داروهای خوراکی
قیمت گروههای مختلف دارویی بسیار متفاوت است. حتی قیمت یک دارو در یک داروخانه با داروخانه دیگر ممکن است متفاوت باشد.
انواع داروها به صورت ژنریک و brand در دسترس است. قیمت ژنریک از برند بسیار پایینتر است ولی اثر درمانی هر دو تقریباً مشابه است. برای مثال شما میتوانید گلی پیزاید را با نام ژنریک Glipizide و یا نام برند Glucotrol بخرید. توجه نمایید قیمت گلی پیزاید بسیار پایینتر از گلوکوترول است ولی اثر درمانی هر دو تقریباً مشابه است یا متفورمین را با نام متفورمین بخرید و یا با نام گلوکوناز تفاوت قیمت این دو بسیار زیاد است ولی ماده دارویی تشکیلدهندهی هر دو یکی است.
اگر داروها را با قدرت بالاتر مصرف کنید؛ برای شما ارزانتر تمام میشود. برای مثال اگر به جای مصرف روزانه 4 متفورمین 500 میلیگرمی، از 2 متفورمین 1000 میلیگرمی استفاده کنید ارزانتر است. یا به جای اینکه روزانه از 2 قرص متفورمین 500 استفاده کنید، متفورمین 1000 میلیگرم بخرید. آن را با قرص تقسیمکن به دو قسمت تقسیم کنید و از 2 نصف قرص در روز استفاده کنید. بعضی داروها دارای پوشش مخصوص است و در صورتی که شکسته شود خاصیت آنها کاهش مییابد. در صورتی که تمایل دارید قرصها را تقسیم کنید با پزشک (یا داروساز) مشورت کنید.